«Տավերս» մշակութային հասարակական կազմակերպություն «Բախում են դռներն ու դարպասները» աշխատությունը ընդգրկում է 1949թ. հունիսի 13-14-ի հայերի աքսորի թեման։
Վավերագրական, հուշագրական, փաստական, արխիվային և բանագիտական նյութի առանցքով նկարագրվում են աքսորի գործընթացը Կապանում և Գորիսում, աքսորականների կյանքը Ալթայում և Խորհրդային Միության այլ վայրերում:
Աշխատությունը կարող է օգտակար լինել Սյունիքի պատմության, 1940-50-ական թվականների խորհրդային շրջանի քաղաքական պատմության տարբեր հարցերով զբաղվող հեղինակների համար: Գիրքը նախատեսված է նաև ընթերցողների լայն շրջանակի համար:
Հատված՝ խմբագրի խոսքից
ԽՍՀՄ քաղաքական բռնությունների մի դրվագ Սյունիքում.
1949թ. հայերի դեպորտացիան
Գ. Սմբատյանը նորելուկ չէ ԽՍՀՄ քաղաքական բռնությունների մասին նյութեր և վերլուծությունների հրատարակելու ոլորտում: Նրա հեղինակած գրեթե բոլոր գրքերում (Հարյուրամյա պատերազմ: Օրեր և մարդիկ: Օրագիր, «Զանգակ-97», Երևան, 2003; Դարձ ի շրջանս յուր. Մինասյան-Ղուկասյան տոհմի հետքերով, «Զանգակ-97», Երևան, 2016; Սյունիք. պատմություն և հիշողություն, «Անտարես», Երևան, 2019; Կապան. հետապնդող հիշողություն, «Անտարես», Երևան, 2021) քաղաքական բռնությունների թեման այս կամ այն կերպ ներկա է, իսկ «Երկաթե վարագույրից այս կողմ» գիրքը («Զանգակ-97», Երևան, 2009) ամբողջովին նվիրված է քաղաքական բռնությունների կապանյան դեպքերին: Հենց «Երկաթե վարագույրից այս կողմ» գիրքն էր եղել բարեկամության վերածված մեր ծանոթության առիթը: Բարեկամություն, որը ձևավորվել և շարունակվում է ԽՍՀՄ շրջանի քաղաքական բռնությունների հայաստանյան ծավալի՝ դեռևս շատ հետազոտություններ պահանջող խնդիրների քննարկումների, արխիվային և դաշտային նյութերի փոխանակման, նոր նյութերի փնտրտուքի, վերլուծություններում ի հայտ եկող կարծիքների, գաղափարների հաստատումների կամ հերքումների շուրջ զրույցներով: Գ. Սմբատյանը, ինչպես ինքն է ձևակերպում, «պարտք ուներ»․ ներկայացնել Սյունիքից, մասնավորապես Կապանի շրջանից 1949թ. հունիսի 13-14-ի հայերի աքսորը: Բազմաթիվ հարցազրույցներ, գրավոր կամ նոր գրանցված հիշողություններ, արխիվային կամ նոր արխիվացված փաստաթղթեր ունի, անձամբ ծանոթ է Կապան քաղաքից և գյուղերից աքսորված համարյա բոլոր ընտանիքներին: Իմացածն ու ունեցածը ամեն տարի լրացվում է ԽՍՀՄ քաղաքական բռնությունների մասին ներկայումս հրատարակվող այլ նյութերով և վերլուծություններով՝ «մեծացնելով պարտքը»՝ գրել, գրքով հրատարակել իր հարազատ կապանցիների ետպատերազմական սպասումներն ու հիասթափությունները, աքսորի մանրամասները, աքսորյալների ապրումները, աքսորականների կյանքը՝ փորձելով «առերեսվել մեր երկդեմ անցյալին ու փորձել պատմությանն առնչվել շիտակությամբ»: Պատմություն, որը ներկայացնում են ոչ թե դասագրքերը, այլ պատմական դեպքի ծանրությունը կրած անհատ մարդիկ, ընտանիքներ, այս դեպքում՝ 1949թ. հունիսի 13-ի հայերի աքսորի կապանյան զոհերը: Սա՛ է Գ. Սմբատյանի նոր՝ «Բախում են դռներն ու դարպասները» գրքի թեման:
Գրքի ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒ
