« ԱՅՆՔԱՆ ՀՈԳՆԱԾ՝ ՍՄԲԱՏ ՄԵԼԻՔ — ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ»… Այսպես գրել է ինքն իր մասին 1906-ի հայ-թուրքական բախումների օրերին, պատասխան մի նամակում: Ծնվել է 1879 թ. օգոստոսի 1-ին, Առաջաձորում: Ավարտել է Սաքսոնական Ֆրայբերգի լեռնային ակադեմիան, ստացել լեռնային ինժեների մասնագիտություն: 1904 –ին 25 տարեկանում վերադարձել է Ղափան՝ հայրենիքը շենացնելու մտադրությամբ և լուրջ ծրագրերով: Ղափանում նա պիտի բախվեր դաժան իրականության հետ՝ երկիրը հոշոտող չինովնիկներ, օտար, վայրենի կապիտալիզմ, զավթված ընդերք, անմարդկային շահագործում, զոհեր, խեղանդամներ, կազարմաներում գոյությունը քարշ տվող հանքափորներ, չնչին աշխատավարձ, ծեծ, տուգանք, կարճատև կյանք, կործանվող գյուղեր… և փախուստ դեպի ուր ասես, միայն թե հայրենիքից դուրս: Այս ամենին գումարվում էր արթնացող թշնամանքը հայերի ու թուրքերի միջև: 1906 թվական… վճռվում էր Սյունիքի ճակատագիրը: Բոլորի հայացքը դեպի Սմբատ Բեկն էր: Բոլորը՝ հայդուկապետ, հայդուկ, մարտիկ, կամավորական, քաղաքական գործիչ, ձեռնարկատեր, գյուղացի, բանվոր և թուրք բեկերն անգամ, նրան էին դիմում օրհասական պահերին: Հազվադեպ է լինում հայ կյանքում. Մելիք Ստեփանյանը որպես Ղափանի հայության առաջնորդ, անվերապահորեն ընդունվում էր գրեթե բոլորի կողմից: Նա առաջնորդ էր ընտրված ժողովրդի կողմից, ճանաչված Սյունիքում, ընդումված այն ժամանակներում հայ քաղաքական կյանքում գերիշխող ՀՅԴ-ի կողմից: Այլ կերպ լինել չէր կարող. եվրոպական կրթություն, ազնվական ծագում, լեռնային ինժեների մասնագիտություն,լեզուների իմացություն…Այս ամենը, սակայն, կարող էին այլ կերպ օգտագործվել՝ անձնական կարիերա, մեծ եկամուտներ, բարձրաշխարհիկ կյանք, սեփական փակ աշխարհ…Կարող էր վերջապես այդ անհանգիստ, դժոխքի վերածվող հողակտորից մեկնել: Բայց Սմբատ Մելիք – Ստեփանյանը այլ ճանապարհ ընտրեց: Ընտրե՞ց, թե ճակատագրին ենթարկվեց: Փաստն այն է, որ նա մնաց իր տանը և մնաց իր հայրենակիցների բոլոր տագնապների հետ: Մնաց և ստանձնեց պատասխանատվությունը: Եվ դա շատ բնական էր թվում, այլ կերպ ինչպե՞ս կարող էր լինել: Դա, ի վերջո, Բեկի ընտրությունն էր: Նա ընտրեց պատվավոր դժվար կյանքը: Հազիվ 27 տարեկան և առաջնորդ: Նա էլ իր տեսակի հայդուկապետ էր:

Հ.Գ. Սմբատ Մելիք –Ստեփանյանի ծննդյան օրը Վիքիպեդիան համարում է օգոստոսի 9-ը: Հրապարակման հեղինակը հավանաբար հիմք է ընդունել հարազատների վկայությունը: Որդին՝ Վահագն Մելիք – Ստեփանյանն էլ ծննդյան օրը համարում է օգոստոսի 8 — ը: Խոստանում ենք առաջիկայում ներկայացնել նոր փաստարկներ, բայց հիշեցնել, որ բազմաթիվ աղբյուրներ հաստատում են, որ կապանցիների առաջնորդը ծնվել է օգոստոսի 1-ին: Այս մասին՝ սեպտեմբերին: Ասենք, որ օգոստոսյան մեկ օր ևս կապված է Բեկի հետ: Հայրենիքին անուրանալի ծառայություններ մատուցած Մեծ մարդը մահացել է հեռավոր Սիբիրում, 1940 թ. օգոստոսի 24 — ին, ժամը 2-ին: Թաղված է Կրասնոյարսկի երկրամասի Նիժնեինգաշսկի շրջանի Նիժնեպոյմանսկի նախկին 10-րդ ճամբարային տեղամասի գերեզմանատանը: Շիրիմ N 77/263. Ավելին՝ տես գրականություն՝

Ռոժենտ Գրիգորյան, Մեծ հայրենասերի արխիվից, Կապան,

Ν154(9222), 27.12.1990

Գ. Սմբատյան, Սմբատ Մելիք-Ստեփանյանի ժամանակը, Սյունյաց երկիր,

Ν22(194), 27.11.2009

Ռոժենտ Գրիգորյան, Մեծ հայրենասերի արխիվից, Կապան, Ν153(9221), 25.12.1990

Գ Սմբատյան, Սյունիքը փորձության մեջ, Երևան, Անտարես, 2017

Գ. Սմբատյան, Սյունիք. Պատմություն և հիշողություն, Երևան, Անտարես, 2018

Գ. Սմբատյան, Երկաթե վարագույրից այս կողմ, Երևան, Զանգակ, 2009 Սմբատ Ռոլանդի Մելիք-Ստեփանյան, Կապան, ուրվագծեր երկրամասի պատմության, Երևան, Անտարես, 2015