Գորիսը հիմնադրվել է 1870 թվականին և համարվել է Ելիզավետպոլի նահանգի Զանգեզուր գավառի կենտրոն: 1885 թվականին Ռուսական կայսրության կողմից ստացել է քաղաքի կոչում: Ըստ պատմաբան Լեոյի՝ դեռևս 1888 թվականին Գորիսում կային ընդամենը մի քանի տասնյակ տներ, և այն դեռևս քաղաքի նման չէր, չնայած ուներ փողոցների գեղեցիկ դասավորություն:
Գորիս քաղաքի առաջին եկեղեցին Ս. Գրիգոր Լուսավորիչն է, որի կառուցումը տևել է մոտ հարյուր տարի:
Եկեղեցին հիմնադրվել է 1897-1898թթ. Մելիք Հյուսեինյանների գերդաստանի նախաձեռնությամբ: Ասում են, որ եկեղեցու որոշ քարեր Կոռնիձորի մոտերքում գտնվող մի հնավայրից` Քյումբազից են բերել: Թե ինչու են հատկապես քարերը բերել Կոռնիձորից, հայտնի չէ: Կարծիք կա, որ նման մի տաճար է եղել Կոռնիձորում, որի պատերի շարվածքը նման է եղել այսօրվա Ս. Գր. Լուսավորիչ եկեղեցու պատերին: Այդպիսի շարվածքով եկեղեցի գոյություն չունի որևէ այլ բնակավայրում: 1903թ. դեռևս կիսատ եկեղեցին օծվել է Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոսի ձեռամբ: 1904թ. ցարական կառավարության հրամանով դադարեցվել է եկեղեցու շինարարությունը: Մի այլ կարծիքի համաձայն՝ եկեղեցու ճարտարապետը՝ Իտալիայից հրավիրված Տիգրան անունով մեկը՝ եվրոպական մորուքով, մեկ ձեռքից հաշմանդամ, նեղացել ու հեռացել է: Եկեղեցու շինարարությանը մասնակցել են այն ժամանակվա Գորիսում հայտնի շինարարներ Հայրապետը, Ալեքսանը, Մելիք-Օհանյան եղբայրները, Հայրապետ Խուրշուդյանը, Աթուն ամին, Գրիգոր Տոռոզյանը: Կիսատ է մնացել եկեղեցու գմբեթի և զանգակատան շինարարությունը: Ըստ վկաների՝ եկեղեցին չի ունեցել խորան, գմբեթը եղել է մետաղյա ու փայլուն, իսկ զանգակատունը՝ փայտյա:
1897թ. հիմնադրված եկեղեցու շինարարությունը, ըստ էության, ավարտվեց 1997թ.-ին: Ճարտարապետ Սևադա Զաքարյանի նախագծով 1984-1997թթ. կառուցվեցին եկեղեցու գմբեթն ու սուրբ խորանը, որոնք օծվեցին եկեղեցու բացման օրը` 1997թ. դեկտեմբերի 20-ին, Արարատյան թեմի առաջնորդ Գարեգին արքեպիսկոպոս Ներսիսյանի կողմից:
Առանց գմբեթի եկեղեցին ունեցել է 12մ բարձրություն, իսկ գմբեթը կառուցելուց հետո մինչև նրա գագաթը 25 մ 70 սմ է, խաչի հետ` 28 մ: Բրոնզապատ մետաղյա խաչը գծագրել է Ս. Զաքարյանը, պատրաստել՝ մետաղագործ Ռազմիկ Դոլունցը, օծել՝ Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Առաջինը: Եկեղեցու սուրբ սեղանը, թմբուկը, վեղարը կառուցվել են վարպետներ Վլադիմիր Սարգսյանի, Արամայիս Ճատունցի, Միհրան Թևոսյանի, Արշակ Առաքելյանի, Սուրիկ Թելունցի, Ալբերտ Սահակյանի, Գարուն Իսախանյանի և Գարուն Քաթանյանի կողմից:
Ասացողները պատմում են, որ Ս. Գր. Լուսավորիչ եկեղեցին գործել է մինչև 1923-1924թթ.: 1920 թ. այս եկեղեցում է երկրորդ անգամ ամուսնացել Գարեգին Նժդեհը: Նրա կինը եղել է դեռատի օրիորդ Արուսյակ Ալեքսանի Մինասյանը: Այս տեղեկությունը առանձնապես ուսումնասիրված կամ ճշտված չէ: Նշվում է, որ Նա երկրորդ անգամ ամուսնացել է Բուլղարիայում (այս մասին տե՛ս՝ Թե ինչպես Գարեգին Նժդեհի աճյունը գաղտնի կերպով Վլադիմիրից տեղափոխվեց Երեւան): Ըստ որոշ ասացողների՝ Գ. Նժդեհը 1921թ. փետրվարին Ս.Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցում է օծվել որպես սպարապետ:
Նախկին մանկավարժ Հայկ Տատինցյանը ասում է, որ դեռևս 1923թ., երբ տատի հետ գնացել էր եկեղեցի՝ խաչի օծման արարողությանը, արդեն գմբեթ, խաչ չեն եղել:
Գմբեթի գոյություն ունենալը, ամեն դեպքում, տեսած-լսածի կարգավիճակով փաստում են ուրիշ տարեցներ և Է. Տատինցյանը: Վերջինս ասում է, որ Տիկրան (Սինվենի են կոչել Միջին Ասիայում եղած ժամանակ) անունով մարդ է եղել` Լենինի հետ չայ խմած, մաուզերով խփել ու վայր է գցել խաչը: Ու չանցած երկու տարի՝ մեծ դժբախտություններ են եղել նրա ընտանիքի հետ:
Պատմում են նաև, որ բժիշկ Վիտալիկի պապը և Հաբուդ ամին (Հարություն բեյ) Ֆրանսիայից արժեքավոր ջահ են բերել տվել եկեղեցու համար, որի գտնվելու տեղը ցայսօր անհայտ է. վերջին հանգրվանը եղել է Լուկաշինի` նախկին թատրոնի շենքը:
Մինչև 1939-40-ական թվականները եկեղեցուն տիրություն է արել տեր Խորենը` Մելիք-Դադայանը, որ ազդեցիկ մարդ էր ու ժամանակին դպրոցում կրոն էր դասավանդել: Նա Կապանից էր եկել. ասում են, թե նրա սիրունատես կինը եղել է Գ. Նժդեհի քույրը, որ ծնել էր երկու չեկիստ տղա: Իհարկե, դա իրականությանը չի համապատասխանում. հավանաբար տեր Խորենի`Մելիք-Դադայանի քույրն է եղել Գոհար Մելիք-Դադայանը, որը Նժդեհից ունեցել է մի աղջիկ` Լիլյա անունով:
Եկեղեցին փակվել է և մինչև 1960-ական թվականներն օգտագործվել որպես հացամթերման պահեստ, հետո՝ երկրագիտական թանգարան մինչև 1988թ.: Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Վազգեն Ա-ի կոնդակով Զանգեզուրի տարածաշրջանում ստեղծվեց Սյունյաց թեմ: Առաջին առաջնորդն էր Ասողիկ արքեպիսկոպոս Արիստակեսյանը (1988-1993): 1996-ի մայիսին Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գարեգին Ա-ի կոնդակով Սյունյաց թեմը վերակազմավորվել է, և աթոռանիստ է դարձել Գորիսի Ս.Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին, որը ընդգրկում է ՀՀ Սյունիքի և Վայոց ձորի մարզերը: Սյունյաց թեմը հայ եկեղեցու հնագույն և ամենանշանավոր եպիսկոպոսական աթոռներից է (ըստ Ս. Օրբելյանի՝ հիմնել է Գրիգոր Լուսավորիչը): Սյունիքը Հայաստանի ներկա եպիսկոպոսական աթոռների թվում միակն է, որ միջնադարում մետրոպոլիտության կարգավիճակ է ունեցել: 1993թ.-ից մինչ այսօր Սյունյաց թեմի առաջնորդն է Աբրահամ եպիսկոպոս Մկրտչյանը: 2005թ. մայիսին Գարեգին Բ-ի կոնդակով Սյունյաց թեմում ստեղծվել են Սյունիքի փոխառաջնորդարաններ: 2005-2009 թթ.-ին փոխառաջնորդ էր Աբգար աբեղա Հովակիմյանը, իսկ 2009թ.-ի դեկտեմբերին նրան փոխարինեց Տ. Զավեն աբեղա Յազիչյանը: Այսօր եկեղեցին գործում է և մեծ նշանակություն ունի գորիսեցու կյանքում:
- Մարտի 2024
- Փետրվարի 2024
- Հունվարի 2024
- Դեկտեմբերի 2023
- Նոյեմբերի 2023
- Հոկտեմբերի 2023
- Սեպտեմբերի 2023
- Հունիսի 2023
- Մայիսի 2023
- Ապրիլի 2023
- Մարտի 2023
- Փետրվարի 2023
- Հունվարի 2023
- Դեկտեմբերի 2022
- Նոյեմբերի 2022
- Հոկտեմբերի 2022
- Սեպտեմբերի 2022
- Օգոստոսի 2022
- Հուլիսի 2022
- Հունիսի 2022
- Մայիսի 2022
- Ապրիլի 2022
- Մարտի 2022
- Փետրվարի 2022
- Հունվարի 2022
- Դեկտեմբերի 2021
- Նոյեմբերի 2021
- Հոկտեմբերի 2021
- Սեպտեմբերի 2021
- Օգոստոսի 2021
- Հուլիսի 2021
- Հունվարի 2020
- Դեկտեմբերի 2019
- Նոյեմբերի 2019
- Հոկտեմբերի 2019
- Սեպտեմբերի 2019
- Օգոստոսի 2019
- Հունիսի 2019
- Մայիսի 2019
- Ապրիլի 2019
- Մարտի 2019
- Դեկտեմբերի 2018
- Նոյեմբերի 2018
- Հոկտեմբերի 2018
- Սեպտեմբերի 2018
- Օգոստոսի 2018
- Հուլիսի 2018
- Հունիսի 2018
- Մայիսի 2018
- Ապրիլի 2018
- Մարտի 2018
- Փետրվարի 2018
- Հունվարի 2018
- Դեկտեմբերի 2017
- Նոյեմբերի 2017
- Հոկտեմբերի 2017
- Սեպտեմբերի 2017
- Օգոստոսի 2017
- Հուլիսի 2017
- Հունիսի 2017
- Մայիսի 2017
- Ապրիլի 2017
- Մարտի 2017
- Փետրվարի 2017
- Հունվարի 2017
- Դեկտեմբերի 2016
- Նոյեմբերի 2016
- Հոկտեմբերի 2016
- Սեպտեմբերի 2016
- Օգոստոսի 2016
- Հուլիսի 2016
- Հունիսի 2016
- Մայիսի 2016
- Մարտի 2016
- Փետրվարի 2016
Կարգեր
- "Մերան"
- «Տավերս»
- Ազգագրություն
- Աղահեճք
- Այլախ
- Աշխարհագրություն
- Աշոտ Սիմոնյան
- Ավանդազրույցներ
- Արկադի Ծատուրյան
- Արվեստ
- Արցախ
- Արցախյան ազատամարտ
- Բաղք
- Բանահյուսություն
- Գևորգ Ստեփանյան
- Գիտաժողովներ
- Գիտական գործունեություն
- Գլխավոր
- Գլխավոր
- Գուսան Աշոտ
- Գրականություն
- Գրիշա Սմբատյան
- Դասընթացներ
- Զանազան
- Զոհրաբ Ըռքոյան
- Ընտանիք
- Ժիրայր Միրումյան
- Ինգա Մարգարյան
- Լեզվաբանություն
- Լուսինե Ներսիսյան
- Խոհանոց
- Ծղուկ
- Կենցաղ
- Կովսական
- Հաբանդ
- Համագործակցություն
- Համլետ Գևորգյան
- Հասարակություն
- Հիմնական
- Հնագիտություն
- Հրաչ Մարտիրոսյան
- Հրապարակումներ
- Ձորք
- Ճարտարապետություն
- Մալիկ Թելունց
- Մեր մասին
- Մհեր Քումունց
- Պատմություն
- Ռազմաքաղաքական
- Սաթենիկ Խուրշուդյան
- Սերգեյ Հախվերդյան
- Սերգեյ Ջհանգիրյան
- ՍՀՀԿ
- Սյունիք բնաշխարհ
- Սյունիքը արվեստում
- Սյունիքի հայագիտական նորություններ
- Տարածաշրջան
- Տեսանյութեր
- Տի պէնէր
- Քաշաթաղ
- Ֆրանսերեն դասեր